|
100 godina Komunističke partije
Jugoslavije
Tito nije
trpio prigovore i okružio se
intelektualno, politički i moralno
inferiornim poslušnicima koji su
čekali njegov odlazak da bi od sebe
načinili šerife u svojim etnički
omeđenim feudima, piše Dušan
Bogdanović.
Autor: Dušan Bogdanović | 22. april
2019. | DW
Prije tačno sto godina - tačnije, na kongresu održanom u Beogradu od
20. do 23. aprila 1919. godine – predstavnici socijaldemokratskih
stranaka i organizacija iz Srbije (Srpska socijaldemokratska
stranka), BiH (Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine),
Hrvatske (Socijaldemokratska partija Dalmacije i dio članstva
Socijaldemokratske stranke Hrvatske) i Slovenije su odlučili da
osnuju Socijalističku radničku partiju Jugoslavije (komunista) /
SRPJ(k) /, kasnije preimenovanu u Komunistička partija, odnosno
Savez komunista Jugoslavije.
Tako je, svega nekoliko mjeseci od ustanovljenja Kraljevine Srba,
Hrvata i Slovenaca (decembra 1918.) jugoslovenska ideja dobila i
stranačko-političku fizionomiju – doduše, obojenu u crveno.
Bio je to početak burne istorije organizacije koja je doživjela – i,
dakako, odlučujuće uticala na – olimpijske visine borbe za pravdu,
slobodu, jednakost, međunarodno razumijevanje i saradnju, ali i
katastrofalne strmoglave u kaljugu rata, bratoubilaštva, nepravde,
neslobode i ideološke isključivosti.
Odmah nakon osnivanja, na opštinskim izborima marta i avgusta 1920.
SRPJ(k) je osvojila vlast u Beogradu, Zagrebu, Skopju, Nišu, Osijeku
itd., a na izborima za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS dobila
59 od ukupno 419 mandata i postala treća stranka po jačini. Nakon
zabrane njenog djelovanja (1921.), Partiju su razdirale unutrašnje
frakcijske borbe, režimska represija i spoljni pritisci dobro
poznati svakome ko se bavi političkom istorijom.
Ti usponi i padovi pratili su KPJ tokom čitave njene istorije i, na
kraju, doveli do neslavnog kraja natopljenog krvlju. Ratovi vođeni
na teritoriji bivše SFRJ devedesetih godina – pljačkaški i
ekspanzionistički do srži - direktna su posljedica nesposobnosti
komunističkih vlastodržaca da se izdignu iznad uskih parohijalnih
interesa i zemlju povedu u vijekovima očekivano pridruživanje
porodici slobodnih i demokratskih naroda i država.
Osvojivši vlast u nečemu što mnogi nepristrasni posmatrač smatra
autentičnim spojem oslobodilačke borbe i socijalističke revolucije,
jugoslovenski komunisti su poslije 1945. – a naročito nakon raskida
sa Staljinom 1948. godine - otpočeli opsežan modernizacijski i
emancipatorski poduhvat koji je od zaostale, ratovima razorene i
iznemogle napravio relativno razvijenu zemlju, koja je u
međunarodnim okvirima uživala svojoj veličini nesrazmjeran ugled i
poštovanje. Neporeciva je, naime, činjenica da su jugoslovenski
komunisti predstavljali jedinu snagu koja je porazila dva najveća
zla dvadesetog veka: i Hitlera i Staljina.
Korijeni propasti jugoslovenske ideje su duboki. Za potrebe ovakvog
teksta dovoljno je navesti nekoliko, po meni, najbitnijih:
Društva na prostoru nekadašnje Jugoslavije do današnjeg dana nisu
osjetila blagodeti evropskog prosvjetiteljstva i racionalizma, što
je rezultiralo bolnim odsustvom demokratskih tradicija;
nezrele elite – ili, bolje, „elite“ – koje su manipulisale etničkim
razlikama i potencijalnim sukobima umjesto da se posvete izgradnji
demokratskih institucija i poštovanju pravila svojstvenih uređenim
državama;
dominacija kolektivističkog (država, nacija, Partija, radnička
klasa) nad slobodom emancipovanog pojedinca;
manje ili više svijesna zamjena teza, u kojoj su relativne slobode
(putovanje, radničko samoupravljanje) smatrane demokratijom, u čemu
su prednjačile intelektualne elite – što, uostalom, nije bilo teško
u poređenju sa drugim zemljama sa komunistima na vlasti;
neefikasne i partijskom diktatu podređene institucije koje bi dovele
do funkcionalne demokratije, vladavine prava, slobodnih medija i
nezavisnog sudstva. Takozvana „partijska država" (partitokratija)
koju su „patentirali" jugoslovenski komunisti i danas je bolest od
koje boluju bezmalo sve nekadašnje republike.
Zbog svega toga nije bilo teško napraviti sistem u kojem je vlast
centralizovana i, u ličnosti Tita, otjelotvorena u jednom pojedincu.
Uvjeren u sopstvenu nepogrešivost, Tito nije trpio prigovore –
pogotovo ne kritiku – i okružio se intelektualno, politički i
moralno inferiornim poslušnicima koji su čekali njegov odlazak da bi
od sebe načinili šerife u svojim etnički omeđenim feudima.
Kritika i otpora je bilo i za Titovog vakta. Podsjetimo se Milovana
Đilasa i njegovog pokušaja da „Novom klasom" i disidentskim
djelovanjem ukaže da u jugoslovenskom socijalizmu ne postoje samo
„objektivne okolnosti“ nego i „subjektivne slabosti“. Đilasov slučaj
je samo jedan primjer korištenja aparata represije kako bi se
onemogućio svako ko bi ukazao na demokratsku insuficijenciju i za
nju optužio vladajući režim.
Otpora je bilo i na drugoj strani: sukob sa Staljinom je doveo i do
neviđenog talasa represije nad neistomišljenicima. Donekle
razumljiva i opravdana odbrana države od prijetećeg sovjetskog
napada pretvorila se u monstruozan zločinački sistem koncentracionih
logora kao što je bio notorni Goli otok.
Ovdje treba pomenuti i progon kritičkih intelektualaca okupljenih
oko časopisa „Praxis“, koji su direktnim nalogom partijske vrhuške
1975. otpušteni sa Univerziteta u Beogradu. Neki od njih – treba i
to reći – kasnije su postali fanatični sljedbenici zločinačke klike
Slobodana Miloševića i ideolozi histerične velikosrpske politike.
Burna istorija KPJ/SKJ je možda najbolja potvrda teze da se u
slučaju Jugoslavije kao zajednice srodnih naroda i slične prošlosti
radilo o epohalnom „projektu“ koji je – naročito u posljednjim
godinama njenog postojanja „povjeren" pohlepnim, nezrelim,
nesposobnim i vlastoljubivim „elitama" – ili, tačnije, uzurpiran od
njih, u nedostatku demokratskih mehanizama. Sve to je vodilo
direktno u krvavi pir devedesetih godina prošlog vijeka, čiji su
inspiratori, kreatori i kolovođe u mnogima od novonastalih državica
i danas na vrhu piramide odlučivanja. |
