Poraz autonomije

Knjiga mr Živana Marelja, Ukidanje autonomnosti Vojvodini Početak kraja Jugoslavije, popunjava veliku prazninu u istraživanju istorije Vojvodine u 20. veku, a posebno kada je reč o nasilnom ukidanju pokrajinske autonomije kao ustavne kategorije.

Piše: Milivoj Bešlin | 20. jun 2020 | Danas

Uprkos svoje duboke involviranosti u upravljačke strukture, Marelj je svoju knjigu ponajmanje koncipirao kao memoarsku.

On se ne pouzdaje u sećanje, već kao ekonomista, pokušava na osnovu dokumenata, što je moguće egzaktnije da formuliše i čitaocu objasni period neuporedivog uspona Vojvodine u decenijama kada je imala veoma široku autonomiju, ali i da objasni uzroke njenog najintenzivnijeg pada u siromaštvo posle faktičkog ukidanja autonomije.

Posebnu vrednost knjige mr Živana Marelja predstavlja mnoštvo autentične prvorazredne arhivske građe na kojoj temelji svoje tvrdnje i interpretacije.

I ne samo to, na kraju rukopisa, autor neke od najvažnijih dokumenata, po vlastitom izboru, objavljuje in extenso.

Osim ličnih uvida, koje je sticao obavljajući neke od najvažnijih dužnosti u državi i partiji, prvorazredne dokumentarne osnove koja mu je bila na raspolaganju, Marelj je vrstan poznavalac i memoarske i naučne literature koja je objavljena o periodu novije istorije Vojvodine.

I kao što je vrhunski birao arhivsku građu na temelju koje je vršio istorijske interpretacije i temeljio svoje tvrdnje, autor knjige lucidno čita, analizira i kada je potrebno polemiše sa svojim savremenicima koji su ostavili ispovedne ili istraživačke knjige.

Za istorijsku nauku neponovljivu vrednost imaju uvidi Živana Marelja u koncepciju ekonomskog razvoja Vojvodine kada je zahvaljujući svojim autonomnim pravima imala ingerencije da raspolaže vlastitom imovinom i prihodima.

Takođe, neposredni uvidi i dostupnost najrelevantnijih dokumenata i informacija čine Marelja neponovljivim svedokom i pouzdanim tumačem prekretnih istorijskih događaja kao što su: Osma sednica CK SK Srbije i dolazak Miloševića na vlast, organizovan dolazak Srba sa Kosova i orkestriranje nasilnih mitinga po Vojvodini, smena pokrajinskog rukovodstva i najtemeljnija čistka vojvođanskih kadrova i njihova zamena Miloševićevim lojalistima, kao i odricanje od vlastitih nadležnosti i faktičko ukidanje autonomije koje je izvršilo iz Beograda instalirano vođstvo pokrajine.

Marelj prepoznaje tragični povratak ideologije srpskog nacionalizma koja će posle Vojvodine nastaviti svoj pohod na Jugoslaviju, a da upravo savezni politički centar, kao garant autonomije pokrajina, nije učinio ništa kako bi sprečio nacionalistički vrh Srbije da silom uguši pokrajinske autonomije, verujući da će se novoustoličeni svesrpski lider, Slobodan Milošević, na tome zaustaviti.

Autor na izvrstan način detektuje opasno manipulisanje masama u nacional-populističkom zanosu kao i zlokobnu zloupotrebu medija i represivnih mehanizama koje je činio novi nacionalistički režim u Beogradu. Mareljev zaključak je danas već i istoriografgski proverljiv i istraživački potvrđen – nasilno rušenje vojvođanske autonomije bio je samo prvi korak u razaranju jugoslovenske federacije i put u realizaciju velikodržavnih ciljeva ratnim sredstvima.

Knjiga mr Živana Marelja Ukidanje autonomnosti Vojvodini, Početak kraja Jugoslavije značajno obogaćuje, znalački predstavlja i pouzdano interpretira savremenu istoriju Vojvodine i nije reč samo o poluvekovnoj istoriji Vojvodine, njene autonomije, ekonomskog i društvenog razvoja, već su objektivno i istraživački predstavljene konsekvence tragične destrukcije svih dostignuća Vojvodine postignutih zahvaljujući autonomnom statusu u specifičnom jugoslovenskom okviru.

Takođe, pojavom iskusnog, vrhunski obaveštenog i istraživački pouzdanog autora nesporne političke pismenosti i ekonomskih kompetencija – društvene nauke, istoriografija, ekonomija i politikologija u prvom redu, dobile su vredan materijal i smernice za dalja istraživanja za sve zainteresovane da propituju i pomeraju granice dosadašnjih znanja o Vojvodini.

Upravo će knjiga Živana Marelja biti putokaz u istraživanjima koja bi dala odgovor na pitanje kako je Vojvodina za manje od dve decenije prešla put od jedne od najrazvijenijih jedinica srednjerazvijene Jugoslavije do nedovoljno razvijenog regiona unitarne i siromašne Srbije.

Nije dovoljno opisati sveobuhvatni slom i poraz Vojvodine, mnogo su veće mudrost i znanje potrebni da bi se ponudila objašnjenja kako se do njega došlo. Upravo će navedenim ciljevima služiti vredna, dokumentarno utemeljena, istraživački pouzdana i intelektualno podsticajna studija mr Živana Marelja.